وجه تسمیه و پیشینه تاریخی روستای خونگاه در شهرستان دنا
با تأکید بر طایفه رئیس دنایی و اسناد تاریخی مرتبط
چکیده
روستای خونگاه واقع در بخش پاتاوه از توابع شهرستان دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد، یکی از کهن‌ترین سکونتگاه‌های منطقه با پیشینه‌ای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی قابل‌توجه است. در این مقاله، ریشه واژه «خونگاه»، تاریخ طایفه رئیس دنایی و ارتباط آن با طوایف برایی، کره‌ای و دنایی مورد بررسی قرار گرفته و نقش شخصیت‌های برجسته این طوایف در ساختار تاریخی منطقه با استناد به منابع مکتوب و شفاهی تحلیل شده است.
واژه‌های کلیدی
خونگاه، رئیس دنایی، برایی، تاریخ محلی، کهگیلویه و بویراحمد، زندیه، قاجار، اسناد تاریخی
1. مقدمه
مطالعه نام‌ها و موقعیت جغرافیایی سکونتگاه‌ها، ابزاری مهم برای شناخت ساختارهای اجتماعی و تاریخی یک منطقه است. روستای خونگاه با نامی خاص و بافت اجتماعی-قومی منسجم، جایگاه مهمی در تاریخ طوایف کهگیلویه و بویراحمد دارد. بررسی هویت این روستا در پیوند با طوایف تاریخی چون رئیس دنایی، برایی و کره‌ای، ما را به فهم دقیق‌تری از ساختار ایلی منطقه می‌رساند.
2. وجه تسمیه «خونگاه»
2.1. فرضیه اول: تحریف واژه «خانقاه»
برخی منابع، نام «خونگاه» را برگرفته از واژه «خانقاه» می‌دانند؛ مکانی برای عبادت و خلوت‌نشینی صوفیان و درویشان. احتمال داده می‌شود که در گذشته چنین کارکردی در این محل وجود داشته است.
2.2. فرضیه دوم: محل وقوع حادثه خونین یا نبرد ایلی
دیدگاه دیگری بر این است که واژه «خونگاه» ترکیبی از «خون» و «گاه» به‌معنای محل یا زمان است؛ یعنی «محل خونریزی» یا «صحنه نبرد». در روایات شفاهی محلی نیز گاه به وقایع خونین تاریخی در این منطقه اشاره شده که می‌تواند پشتوانه این نظریه باشد.
3. طایفه رئیس دنایی و ریشه مشترک طوایف منطقه
3.1. اصالت و پیشینه طایفه رئیس دنایی
طایفه رئیس دنایی از کهن‌ترین طوایف منطقه بوده و در دوره‌های مختلف تاریخی، به‌ویژه زندیه و قاجار، نقش مهمی در امور سیاسی، نظامی و اجتماعی ایفا کرده است. از بزرگان این طایفه می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
رئیس عبدالله دنایی
رئیس محمد دنایی
استاد کمال
استاد محمدعلی
استاد عزیز دنایی
3.2. ریشه واحد طوایف رئیس، برایی، کره‌ای و دنایی
بر اساس شواهد تاریخی و شجره‌نامه‌های محلی، طوایف رئیس، برایی، کره‌ای و دنایی دارای اصالت واحد هستند و منشأ مشترکی دارند. این طوایف در گذر زمان در کنار یکدیگر ساختار اجتماعی و دفاعی مستحکمی در منطقه ایجاد کردند.
4. شخصیت‌های تاریخی و قراردادهای محلی
در منابع محلی و شفاهی، از محمدعلی‌خان و بهزادخان برایی دمرودی، فرزندان رئیس محمدصالح، به عنوان شخصیت‌های برجسته در تاریخ روستای خونگاه یاد شده است.
این دو شخصیت در خونگاه اقامتگاه تابستانی داشتند و با بزرگان طایفه رئیس دنایی روابط سببی و نسبی داشتند. بر اساس اسناد باقی‌مانده، در بسیاری از قراردادهای محلی و توافق‌نامه‌های سنتی، حضور رسمی این دو نفر ثبت شده و نقش واسطه و مرجعیت اجتماعی را ایفا کرده‌اند.
5. آثار باستانی و فرهنگی در خونگاه
روستای خونگاه علاوه بر اهمیت تاریخی، دارای آثار باستانی و طبیعی ارزشمندی است که هویت فرهنگی منطقه را بازتاب می‌دهند. از جمله:
آسیاب آبی تاریخی خونگاه
غار مس خونگاه
ساختمان‌های سنتی با معماری بومی
این آثار، نشان‌دهنده قدمت سکونت و تمدن در این منطقه‌اند و نیازمند حفظ و ثبت در فهرست میراث ملی هستند.
6. نتیجه‌گیری
نام «خونگاه» فراتر از یک واژه جغرافیایی، حامل بار تاریخی و فرهنگی عمیقی است که به درستی در حافظه جمعی طوایف منطقه جای گرفته است. نقش طایفه رئیس دنایی، ارتباط آن با طوایف برایی، کره‌ای و دنایی، و حضور شخصیت‌هایی چون محمدعلی‌خان و بهزادخان برایی، همگی نشان از پیوستگی تاریخی و همبستگی قومی در منطقه دارند. حفظ و مستندسازی این تاریخ محلی، گامی مهم برای هویت‌یابی و صیانت از فرهنگ کهگیلویه و بویراحمد است.


منابع:
دانشفر (ابراهیمی)، محمد. ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد در گذر تاریخ. قم: انتشارات عصر جوان، ۱۴۰۰.
اسناد مکتوب تاریخی طایفه رئیس دنایی، دوره‌های زندیه و قاجار (در اختیار معمرین محلی).
شواهد شفاهی از استاد عزیز دنایی و بزرگان طایفه رئیس از جمله رئیس عبدالله دنایی و رئیس محمد دنایی.
روایات بازماندگان طایفه برایی دمرودی درباره محمدعلی‌خان و بهزادخان.
اینترنت ؛ کجارو، غار مس خونگاه، https://www.kojaro.com
Wikipedia فارسی، آسیاب خونگاه، https://fa.wikipedia.org/wiki/آسیاب_خونگاه
خبرگزاری میراث فرهنگی (CHTN)،

گزارش‌های میدانی از آثار ثبت‌نشده منطقه